Rubriek : De
mens - algemeen
Het nieuwe mensbeeld
Ieder
tijdperk heeft zijn eigen type volmaakte mens, waaraan de
andere, minder volmaakte stervelingen een voorbeeld nemen of
zouden moeten nemen. De ideale mens bij de oude Romeinen had
heel veel 'virtus', dat wil zeggen : dapperheid, trouw en
vaderlandsliefde. Het ideale voorbeeld voor de middeleeuwse mens
was de heilige, die men - omdat heiligheid zo moeilijk te
bereiken was - niet navolgde, maar vereerde. De voornaamste
dragers van de renaissance waren de kunstenaars en de geleerden.
Voor hen was de 'uomo universale', de universele of algemene
mens, het ideale type. Zo iemand kon eigenlijk van alles :
gedichten maken, uitvindingen doen, schermen, paardrijden en
alles wat een man verder waardig was. Dit ideaal was natuurlijk
voor bijna iedereen onbereikbaar, maar daarom mocht men er nog
wel naar streven. Wie ook daarvan maar liever afzag, kon nog
altijd een 'uomo singolare' een enkelvoudige mens worden. Dat
was iemand die op ��n gebied werkelijk de allerhoogste top had
bereikt, maar die daarnaast over allerlei andere dingen toch
aardig kon meepraten.
Een man die het ideaal van de universele mens toch wel heel
dicht heeft benaderd, is ongetwijfeld Leonardo da Vinci
geweest. In 1452 in Vinci geboren, kwam hij al vroeg als
leerling in het atelier van de beroemde schilder en beeldhouwer
Verrocchio. Na 1477 kreeg hij verscheidene opdrachten van
Lorenzo de Prachtlievende, dit tot het bankiersgelsacht De
Medici behoorde. De leden van deze familie traden als ware
kunstbeschermers op. Leonardo heeft voor vele opdrachtgevers en
op talloze plaatsen gewerkt, vaak onder de druk van jaloezie en
afgunst. In 1515 ging hij naar Frankrijk, waar hij op
uitnodiging van koning Frans I op het kasteel van Amboise kon
werken. Daar overleed hij in 1519. Helaas is van zijn
schilderkunst maar weinig, en van zijn beeldhouwkunst vrijwel
niets meer over.
De schriftelijke nalatenschap van deze universele mens laat ons
echter zien met wat hij in zijn leven allemaal is bezig geweest.
Bouwwerken, stedebouw, vestingbouw, waterwerken, strijdwagens
die een soort voorlopers van de moderne pantserwagens waren,
kanonnen met vele lopen, parachutes, een apparaat om te vliegen,
een duikersuitrusting, alle mogelijke tandwielen, teveel om op
te noemen. Hij heeft zich ook uitvoerig bezig gehouden met de
anatomie van het menselijk lichaam. Dit was door de kerk streng
verboden. Leonardo moest in het diepste geheim en met de
grootste moeite lijken kopen van ongure individuen. Van zijn
ontleedkundige studies heeft Leonardo zorgvuldig tekeningen
gemaakt.
Zoals reeds eerder naar voren is gebracht, maakte de mens van de
renaissance zich nadrukkelijk los van allerlei groeperingen, in
het bijzonder ook van de kerk. Deze verwereldlijking bracht ook
een loslaten van bepaalden zedelijke gedragsregels met zich mee.
De mens ging zelf bepalen waar zijn grenzen lagen. Hij liet deze
niet langer vaststellen door de geestelijkheid. Deze kant van
het nieuwe mensbeeld sleepte een groot aantal geestelijken
evenzeer mee als de leken. Maar in Florence leefde de
overijverige monnik Girolamo Savonarola (1452-1498), die
in 1491 prior van het dominicaner klooster San Marco werd. Hij
trad al spoedig naar buiten op als boetprediker en drong met
klem aan op een radicale hervorming in het zedelijk en
staatkundig leven van Florence. Hij wist de verbanning van
Pietro II de Medici uit de stad tot stand te brengen. Daarna
werd hij het hoofd van de Democratische Partij. De machtige
Aristocratische Partij verbond zich toen met de franciscaner
monniken. Het staatsbestuur werd in democratische zin omgebogen.
Maar ook werden strenge straffen uitgevaardigd tegen wat
Savonarola als zondig beschouwde. Tal van herbergen werden
gesloten. De lichte vrouwen werden de stad uitgejaagd. De
schouwburgen kwamen leeg te staan. De aanhangers van de
fanatieke dominicanen drongen zelfs de huizen binnen om er
prikkelende schilderijen, kaartspelen en muziekinstrumenten weg
te halen. Het is duidelijk dat het aantal vijanden van
Savonarola sneller toenam dat het getal van zijn onaangename
maatregelen.
Ook de paus werd verontrust. Hij bood de monnik de
kardinaalshoed aan, maar deze weigerde tot zijn schade, want
zijn vijanden voelden zich toen sterker. Staatkundig was het
optreden van Savonarola ook hier niet altijd geslaagd. De
franciscanen achtten het ogenblik gekomen om tot daden over te
gaan.
Ze eisten dat de dweper door een godsoordeel zou bewijzen dat
hij inderdaad door God geroepen was. Maar de franciscanen en de
dominicanen konden het over de plechtigheden die bij de
vuurproef in acht genomen moesten worden, niet eens worden. Dit
was niet naar de zin van het volk. Het drong het dominicaner
klooster binnen en stak het in brand. Savonarola en zijn
aanhangers werden gevangen genomen en voor een rechtbank geleid.
Op de pijnbank gelegd bekende hij alles wat men maar wilde, maar
daarna herriep hij alles weer. Toen zond de paus twee
geestelijke rechters. Dat hielp : de rechtbank veroordeelde
Savonarola tot de brandstapel. Op 23 mei 1498 werd het vonnis
voltrokken.
(foto : een fragment van Leonardo's schilderij De Verkondiging)
